عشق

باز تعریف دین

شنبه, ۲۳ شهریور ۱۳۹۲، ۰۴:۲۳ ب.ظ

بسم الله الرحمن الرحیم

زندگی با عشق معنی پیدا می ­کند

باز تعریف دین در هر دوره ­ای لازم است که به حسب درک و فهم مردم بیان شود، چون روحیات در حال تغییر است، صحنه­ های زندگی تغییر می کند و خود دین جنبه ­های بی­نهایتی دارد که از هر طرفش وارد بشوید به ضرورت دین و فلسفه ­ی دین از زاویه­ ای پی می­برید. در اینجا می­خواهیم تعریفی که درک و فهمش فقط با تحقق آن برای فرد ممکن می­شود ارائه دهیم و از طرفی به نظر، شامل همه­ ی تعاریف دیگر دین هم می­شود. دین برنامه ­ای از طرف حقیقی­ترین معشوق هستی است که می­گوید لذت اصلی، حقیقی و عمیق خود را بشناس، راه رسیدن به آن را ببین و ضروریات لازم برای رسیدن به معشوق و لذت حقیقی را از من بگیر، بقیه­ی راه را خود معشوق نشان می­دهد. هر چند با تمام وجود قبول دارم تا انسان شمه­ای از عشق و عاشقی را درک نکرده باشد نمی­فهمد که اینها یعنی چه و جز قصه­هایی و شعرهایی تکراری که در این مورد شنیده بوده چیزی از عشق نمی­فهمد ولی شاید بتوان با در نظرگیری عشق­های مجازی(نه عشق حیوانیِ صرف) که خیلی از انسان­ها در زندگی شاید تجربه کنند حداقل فهمید که عشق در وجود انسان هست ولی وقتی معشوق را اشتباهی بگیرد (یعنی صاحب جمال و کمال محدود و مجازی را معشوق فرض کند) بعد از وصال ناراضی و سرخورده می­شود و می­فهمد این معشوق خیلی ناقص است و جدای از اینکه فطرت کمال­خواه انسان را ارضا نمی­کند، شاید بفهمد که آن تمام حقیقت وجودی­اش را از کسی گرفته که او تمام وجود است و خود این که موجودی وجودی مستقل داشته باشد و موجودات در وجود نیازمند او باشند شاید بزرگترین عشق را در وجودی که همه­ی کمالات را در حد بسیار بالایی دارد (یعنی اولیاء الله که توانایی درک عشق به کمال مطلق مستقل بی­نیاز را دارند) به وجود می­آورد. (برای توضیح رابطه­ی عشق مجازی و حقیقی به متن همراه این مقاله که از استاد مطهری­ست حتما مراجعه کنید و یا کتاب سوز عشق را بخوانید).

عروس جهان گرچه در حد حسن است                         ز حد می­برد شیوه­ی بی­وفایی(حافظ)

ولی ما فعلا در حد فهم خود توضیح دهیم که اگر چیزهایی برای انسان محبوب جلوه نمی­کرد هدف از این همه فعالیت­های روزانه­ی ما چه بود؟ منشا همه­ی کارهای ضروری و غیرضروری انسان حب به ذات خود است. شاید سوال شود که چرا خدا انسان را طوری آفرید که به خودش حب داشته باشد؟ من در حد فهم خودم جواب دهم که اولا این طور سوال کردن برای کسی است که ساز و کار و فلسفه خلقت نظام احسن(جهان موجود) را کم فهمیده و بهتر بود بپرسد چرا خدا که عالم محضر اوست در انسان این طور متجلی شده؟ و در پاسخ اینکه بعد از فراهم آمدن علل طولی برای خلقت انسان، خدا طوری انسان را تجلی­گاه خود قرار داد که بتواند خلیفه خدا در روی زمینی که امکان انتخاب خیر و شر در آن است باشد؛ یعنی تمامی کمالات و اسماء الهی در انسان متجلی شود به جز اینکه خدا وجودش قائم به ذات خودش است و وجود ما وابسته به وجود اوست و یکی از مهمترین صفات خدا که باعث به وجود آمدن تمام موجودات دیگر شده حب به ذات و آثار و کمالات خود است و از آنجایی که وجود ما از اوست حب به ذات خود، حب به خداست و به میزانی که ما به خدا نزدیکتر شویم یعنی به کمالات او بیشتر برسیم حب به ذات و آثار و کمالات خود شدیدتر و حقیقی­تر و شورانگیزتر می­شود و طبیعتا به کسانی که قبل از ما به آن درجات و کمالات بالاتر رسیده­اند نیز حب و مودت و رحمت حس می­کنیم و نسبت به دشمنان حق و حقیقت و لذت واقعی، بغض و دشمنی و نفرت حس می­کنیم. پس محبت خدا از راه محبت به اهل بیت که نور آنها اولین مخلوقات خدا بوده اند و نزدیکترین موجودات به حق تعالی هستند می­گذرد.

پس خدا بر ما وظیفه کرده که با اطمینان و اعتماد و ایمان به واسطه­های فیض الهی و با توسل و توجه به آنها دست در دست آنها گذاریم و راه رویم و بسته به ارادتی که از خود نشان دهیم سوز عشق، درد عشق، شیرینی و حلاوت عشق(که شاید همه­ی این­ها مراحل عشق باشد) را به ما می­چشانند. و اگر نخواهیم از راه مستقیم و روشن دین به لذت و عشق حقیقی که برای ما قابل تصور و وصف نیست برویم از راه­های متعدد و سردرگم شیطان و هوای نفس و طاغوت باید برویم و عشق های دیگر را غایت خود بدانیم که دیر یا زود به پوچی آنها می­رسیم همان­طور که تا الان از چیزهایی که فکر می­کردیم ارضا می­شویم راضی نشدیم. کاش خدا قطره­ای از مزه­ی عشق را به ما بچشاند که بفهمیم عشق او با هیچ چیز دیگر جبران نمی­شود و قابل تعویض با دو جهان نیست. الهی هب لی کمال الانقطاع الیک.

در این زمینه سخن دوست را بشنوید ضمن اینکه تدبر در قرآن را هم تمرین کنیم: «و لله الاسماء الحسنی فادعوه بها و ذروا الذین یلحدون فی اسمائه سیجزون ما کانوا یعملون* و ممن خلقنا امه یهدون بالحق و به یعدلون»(180و181 اعراف) یعنی «خدا را نام­های نیکوتر است او را بدان­ها بخوانید و کسانی را که در نام­های وی کجروی می­کنند واگذارید. به زودی سزای اعمالی را که می­کرده­اند خواهند دید و از میان کسانی که آفریده­ایم گروهی هستند که به وسیله­ی حق هدایت می­کنند و به وسیله­ی آن به عدالت رفتار می­کنند.» با عمیق شدن در آیه و با نگاهی به تفسیر المیزان به این نتیجه می­رسیم که "اسم" را چیزی گویند که بوسیله آن انسان به چیزی راه پیدا کند و الفاظ هم وسیله­ای هستند تا بوسیله آن، نیاز و مقصود خود را در نظر گرفته با اسمی متناسب، خدا که همه­ی اسماء را بطور مطلق دارد را با آن بخواند و نیاز را فقط به سوی او ببرد نه غیر او. و از طرفی هر موجودی اسم و نشانه و مظهر خدا در حد ظرفیت وجودی خود است و در این بین، ائمه اطهار، اسم اعظم خدا، جامع اسماء حسنی و مظهر و خلیفه­ی خدا هستند پس اگر کسی می­خواهد خدا را به جامعیت صفاتش بخواند و کاملترین نور را بگیرد باید به نور ائمه علیهم السلام توسل کند و خدا را با آن­ها بخواند و از غیر آن­ها دست بشوید.«و ابتغوا الیه الوسیله»(وبه سوی خدا وسیله­ای بجویید)(آیه­ی 35 سوره­ی مائده)

دلیل این­جور نگاهی به دین به خاطر نگاه به فلسفه­ ی آفرینش است. چه معنی می تواند داشته باشد که کسی مهمانی دعوت کند بعد این همه نعمت در اختیار او بگذارد بعد بگوید: این کارها را نکن، این کارها را بکن، این نعمت­ها جلوی چشم تو را نگیرد و ...؟ اصلا چرا باید راه هدایت را برویم؟ سعادت چیست که باید به آن برسیم؟ در عین حالی که درک جواب این سوال خیلی مشکل است ولی به نظر واضح است که عشق به لذتی حقیقی و عمیق روحی که انسان از آن سیر نشود، دلزده نشود، لیاقت وجود انسان را داشته باشد و آدم برای آن به وجود آمده باشد یعنی عشق به کمال مطلق. پس چون هدایت و سعادت لذتی فوق تصور و خارج از وهم و خیال دارد و مهمانِ این چنین خدایی جز برای لذت بی­نهایتی که رسیدن به خودش است نمی­تواند باشد.

ذکر حدیثی در این مورد بسیار مفید است. حدیثی از امام رضا با این مضمون:« کسی که به ذکر خدا بپردازد و در دالان دین حرکت کند و مشتاق ملاقات با خدا نشود خودش را مسخره کرده» یعنی دین ورزی نمی­کرده. یا حدیثی از امام حسین که بیان می­کنند « مردم بنده­های دنیایند و دین لق­لقه­ی زبانشان است (و دین را تا وقتی که به درد دنیایشان بخورد می­پذیرند و تا وقتی اموراتشان بگذرد از دین صحبت می­کنند) ولی هنگامی که به بلا گرفتار شوند و با بلا آزمایش شوند دین ورزان چه کمند». حداقل اگر نمی توانیم دین­ورزی کنیم، خوب است دین­داران واقعی را بشناسیم؛ دین­ورزان زمان امام حسین همان یاران اندک آن امامند که به خاطر عشق به امام برای دین مثل آب خوردن که نه، مثل عسل خوردن جون می­دهند. پس به نظر می رسد مهمترین نشانه­ی دینداری و دین ورزی عاشقی­ست. (برای توضیح و تفصیل نزدیک به این نوع نگاه فایل صوتی «دین در نگاهی نو» از استاد پناهیان را حتما گوش کنید).

در ادامه چند جلوه ­ی مهم و زیبای این دیدگاه و تعریف از دین را بررسی می­کنیم.

حالا یک سوال پیدا می­شود که پس چرا خدا دوزخ را قرار داد؟ قیامت و عذاب و جهنم و این­ها چگونه تفسیر می شود و فلسفه و چراییِ وجودیش چیست؟ پاسخ این می­تواند باشد که عذاب یا پاداش قیامت چیز قراردادی نیست بلکه نمود حقیقی و ملکوتی عمل و نیت انجام عمل است. همان­طور که با نزدیکی به خدا عشق و لذت فرد افزایش میابد با دوری از خدا حیرانی و سوزشِ دوری، صورت حقیقی و ملکوتی عمل و اراده هست. قهر و غضب خدا هم برای کسی­ست که نه تنها مزه­ی عشق به خدا و اولیای خدا را نچشیده بلکه در راه گمراهی از حیوانات پست تر شده با خدا و اولیای خدا دشمنی کرده است.

شنیده­ام سخنی خوش که پیر کنعان گفت    فراق یار نه آن می کند که بتوان گفت

حدیث هول قیامت که گفت واعظ شهر         حکایتی ست که از روزگار هجران گفت (حافظ)

از توجه به این نکته که انسان تنها خالق اراده است نه خالق چیز دیگری و اینکه حب و بغض است که حداقل، نقش اساسی را در تشکیل اراده می­دهد می­فهمیم، اعمال که خود از اراده و حب و بغض­ها برخواسته­اند باعث تشکیل و تقویت و به ظهور رسیدن حب و بغض­ها هم می­شود. این­چنین نیز می­توان نقش دین و اعمال دینی را در زندگی فهمید و فلسفه­ی وجودی دین را درک کرد که دین لطفی از جانب پروردگار بوده که چون او عاشق و معشوق ما بوده بر خود تکلیف می­دانسته که ما را بفهماند و هدایت کند و در دنیایی که توانایی انتخاب بدی­ها و خوبی­ها و به ظهور رساندن آن­ها به ما داده شده بتوانیم خدایی بشویم. حالا باید بگوییم که عشق ما به عبد بودن به خاطر وابسته بودن وجود ما به وجود خداست. لازمه­ی فطرت چنین وجودی مثل ما عشق ما به بندگیِ بنده­پرورِ مطلق است و لذت بردن از نماز و فلسفه­ی وجودی نماز که ذکر اکبر خداست و نماد بندگی و اوج بندگی در آن است از همین جاست. پس چرا ما با نماز عشق نمی­کنیم؟ آن­طوری که پاداش زحمات و سختی های جعفر طیار را نماز جعفر طیار قرار دادند و به او هدیه کردند و پیامبر از دنیا نمازش را دوست داشت و از احوالات و عشق­هایی که عرفای عصر حاضر و گذشته با نماز داشته­اند که شنیده­اید، چرا ما این طور نیستیم؟ به نظرم به خاطر اینکه نمی­خواهیم و نمی­توانیم باور کنیم تنها معشوق حقیقی عالم خداست و ما مثل مخلوق به خالق در جمیع صفات و حالات محتاج و فقیر اوییم. در عشق­های زمینی وقتی به خاطر کمالات فردی عاشقش بشوید برای اینکه نفهمد هر از چند گاهی نگاه خود را از او برمی­دارید تا متوجه نشود و از شما دوری نکند ولی وقتی عاشق و متوجه به خدا باشی به خاطر هوای نفسانی و خودخواهی و مثلا اینکه مردم متوجه حضور قلب تو نشوند توجه خود را از خدا برمی­داری و گرنه که خدا از این کار تو بدش نمی­آید بلکه عاشق­تر به تو می­شود ولی حجاب­ها مانع دیدن این حقایق می­شود.

یکی از نکات مهم این است که پایین­ترین مراتب عشق هم لطافت قلب، رقت قلب و از خودگذشتگی می­خواهد که این مهم با اشک به دست می­آید اشکی که لازم و ملزوم عشق است. برای دستیابی به مراتب بالای عشق، اشک باید در مراتب بالا باشد یعنی باید برای انسان کامل و خلیفه الله باشد یعنی اولا اشک با نیت خالص و با صفا باشد بعد برای باصفاترین عاشق و برای با عشق و صفاترین صحنه­ی عاشقی باشد که همه­ی این­ها با اشکی با معرفت برای سالار شهیدان برای صحنه­ی کربلا اتفاق می­افتد. این اشک تاثیرگذارترین، خالص­ترین، باصفاترین و جلادهنده­ترین اشک برای دل آدمی است و خیلی هم زود جواب می­دهد. در ضمن باعث نورانیت و دل­آرامی چهره نیز می­شود.

و اما این نوع نگاه به دین و زندگی و آفرینش سبب چه نوع نگاهی به سیاست و روابط حاکم بر مردم و جامعه می­شود؟ یکی اینکه کسی که از فلسفه­ی سیاست و روابط بین مردم چیزی نداند و جهان بینی توحیدی را درک نکرده باشد و بیاید سیاست­مدار بشود و داخل در سیاست بشود و بدون پایه و اساسی اظهارنظر کند به همان اندازه بی­معناست که کسی که از کندوداری و روش تولید عسل چیزی نمی­داند بخواهد کندوداری کند و عسل تولید کند وقتی به فضای حاکم بر کندو که عشق به ملکه است آگاه نباشد مثلا می­آید از روبط حاکم بر یک گاوداری الگوبرداری می­کند و می خواهد برای کندو اجرا کند در این حالت ممکن است یک کندو به اندازه­ی یک طویله برای آنها بسازد ولی به جای اینکه از این سیستم عسل به دست بیاورد معلوم نیست چه چیز در بیاید. پس باید برای مناسبات اجتماعی، وقایع روز، نظامات اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بین مردم و هر چه مربوط به وجود انسان است مربی و هدایتگری از جانب خدا در مقابل این همه دام­های شیطان باشد تا انسان­ها بعدا نگویند حجتی برای کارِ درست و نهایتا عاشقی تو نداشتیم، پس خدا هیچ وقت زمینش را بی­حجت نمی­گذارد تا امکان هدایتِ حتی معنوی برای کسی که بخواهد فراهم باشد و اگر دوره­ای برسد که جامعه­ی بشری ظرفیت و تحمل ظهور این حجت را نداشت عاقلانه این است که هر ملت یا امتی که می­تواند در حدی که ظرفیت دارد شرایطی را جور کند و آن کسی که نزدیکترین فرد به حجت الهی­ست(عادلترین، باتقواترین، آشناترین به دین، قرآن و احادیث ائمه معصومین و باهوش­ترین افراد نسبت به اوضاع زمان است) را امیر و حجت خود بداند که این چیزی بدیهی است. و شاید یکی از حکمت­های غیبت امام این باشد که مردم بفهمند اگر جهان را خدایی اداره نکنیم و سرپرست خدایی نداشته باشد حاکمان غیر خدایی (طاغوتی) چه بر سر دنیا می­آورند، زمین را فساد می­گیرد و پر از ظلم و جور می­شود و اگر مردم فقط یکی از تبعات نداشتن ولی خدا را درک کنند برایشان کافی­ست که برگردند به سوی خدا.

در مورد چگونگی پیدا کردن احکام و معارف و وقایع تاریخی که ما الان داریم خیلی دقت و سختگیری شده(که به صورت علمی تخصصی درآمده) که چیز مطمئنی به دست بیاید پس اگر از روند پیدا کردن احکام و معارف و وقایع راست و دروغ آگاهی مختصری داشته باشید در میابید که اکثر معارف دینی که ما الان داریم قابل اطمینان است ولی شاید معارفی به دست ما نرسیده باشد که به خاطر این است که ما تاب و تحمل آن را نداشتیم مثل همین غیبت امام زمان به خاطر این است که بشریت ظرفیت دریافت این فیض را نداشتند و اگر به ما داده می شد این نعمت را ضایع می کردیم. به این آیه قرآن توجه کنید:« الاعراب اشد کفرا و نفاقا و اجدر الا یعلموا حدود ما انزل الله علی رسوله و الله علیم حکیم» یعنی «بادیه نشینان عرب، کفر و نفاقشان شدیدتر است و به ناآگاهی از حدود احکامی که خدا بر پیامبرش نازل کرده، سزاوارترند و خداوند دانا و حکیم است». پس وظیفه­ ی ما چیست؟ همچنان که عرفای بزرگ ما همچون آیت الله بهجت می­فرمودند به چیزهایی که بلدید عمل کنید خدا از چیزهایی که نمی­دانید شما را بی­نیاز می­کند.

پس مهم­ترین نقش دین ایجاد ظرفیت در آدم برای عاشق شدن است. یکی از دلخوشی­ها در این راه این است که با تحمل سختی اولیه­ ی یک از خود گذشتگی یا تحمل صرف نظر از یک گناه پرفشار، ظرفیت تحمل فشار عشق و لذت حقیقی در آدم ایجاد می شود که از چندین سال عبادت بهتر است و اثرش بیشتر است. یعنی در این راه می­شود یک شبه ره صد ساله رفت چون همان یک شب خیلی تحمل می خواهد که فقط توسل به ائمه یا دیدن برهان رب می تواند کمک کند که همین هم پشتوانه­ ی عبادت­ها و صبرهای کوچکتر می­خواهد.

اگر در مورد این دیدگاه و کاربرد آن در زمینه­های دیگری نظری دارید خوشحال میشم بگویید.

موافقین ۱ مخالفین ۰ ۹۲/۰۶/۲۳

نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی